Dyskusja nad charakterem normatywnym preambuły trwa w polskiej doktrynie już od okresu międzywojennego, kiedy to przedmiotem kontrowersji stało się orzecznictwo Sądu Najwyższego zrównujące preambułę konstytucji marcowej z jej częścią artykułowaną¹. Problematyczność wstępów do aktów normatywnych jest zauważalna nawet dla laika. Brak im stylizacji kodeksowej – nie są ujęte w artykuły, bądź paragrafy, różnią się również stylem, często też siatką pojęciową (Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r.), niektóre wyróżniają się zawartością treści politycznych i ideologicznych (Konstytucja z 22 lipca 1952). Z czasem niemal wszystkie logiczne możliwości rozwiązania tej kwestii znalazły swoich wyrazicieli, co wynikało w dużym stopniu z różnego rozumienia terminu „normatywność”. Odpowiedzi na pytanie o normatywność preambuły można poszukiwać na polu teoretycznoprawnym, bądź w orzecznictwie sądowym, w niniejszej tekście pochylimy się nad wyrokami Trybunału Konstytucyjnego uwzględniającymi tą kwestię.
K 18/04 – preambuła dostarcza wskazówek intempretacji tekstu prawnego
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2005 roku dotyczył zgodności Traktatu akcesyjnego i niektórych przepisów Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej i Traktatu o Unii Europejskiej z przepisami Konstytucji. Wnioskodawcy w argumentacji powoływali się przede wszystkim na art. 8 ust. 1 i art. 90 ust. 1., jak i na zasadę suwerenności Narodu znajdująca swój wyraz w art. 4 ust 1 oraz treści preambuły („Odzyskawszy możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie(…)”). Ustosunkowując się do podnoszonych zarzutów, TK musiał wpierw, jak czytamy, „rozważyć znaczenie preambuły”:
Z tekstu preambuły do Konstytucji nie można wyprowadzić norm prawnych w znaczeniu ścisłym (podkreślenie – l.c.). Niemniej dostarcza ona opartych na autentycznej wypowiedzi ustrojodawcy wskazówek co do zgodnych z jego intencjami kierunków interpretacji przepisów części normatywnej Konstytucji(…).
Trybunał w jasny sposób opowiedział się za interpretacyjną funkcją preambuły do Konstytucji. Jak zauważa M. Stefaniuk, z twierdzenia, że przepisy składają się na część normatywną ustawy zasadniczej możemy wnioskować a contrario, że preambuła należy do części nienormatywnej². B. Banaszak natomiast znajduje wyjątek od tej reguły, stwierdzając, iż preambuła zawiera normę definiującą suwerena: „Naród polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”³.
K 2/07 – preambuła to wypowiedź normatywna
Bardzo ważny w omawianej materii okazał się wykrok TK z 11 maja 2007 roku w uznający m.in. fragment preambuły do tzw. ustawy lustracyjnej za niezgodny z Konstytucją. Już samo to można uznać za argument za normatywnością preambuły, ponieważ Trybunał nie orzekałby o niezgodności z przepisami Konstytucji tekstu pozbawionego znaczenia normatywnego.
Sama w sobie preambuła nie rodzi skutków prawnych dla adresatów ustawy. Nie można jednak twierdzić, że jej brzmienie jest bez znaczenia dla osób objętych lustracją. Ukierunkowuje jednak interpretację ustaw zaskarżonych, w tym także ustaw zmienianych tą ustawą, i sposób jej stosowania, i to nakazuje traktować preambułę jako wypowiedź normatywną (pokreślenie – l.c.), mają znaczenie dla analizy konstytucyjności przeprowadzanej przez Trybunał Konstytucyjny.
Preambuła przede wszystkim określa cel ustawy i determinuje jej charakter, co wpływa na ocenę, czy ustawa odpowiada standardom konstytucyjności. (…)
Za niezgodne z konstytucyjną zasadą poprawnej legislacji wynikającej z wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawa, uznał TK fragment preambuły „przez osobowe źródła informacji”. Zdefiniowanie OZI wymagało odwołania się do niejawnych instrukcji służby bezpieczeństwa z okresu PRL, tymczasem zgodnie z art. 87 Konstytucji (zamknięty katalog źródeł prawa), nie można posługiwać się takim tekstem przy dekodowaniu normy prawnej.
W zdaniach odrębnych do wyroku również można doszukać się interesujących treści. Sędzia Zbigniew Cieślak nie zgadzając się z niekonstytucyjnością fragmentu preambuły wskazywał m.in. na cele wyrażone w preambule do Konstytucji z 1997 r., chociaż nie cytuje wstępu, najprawdopodobniej miał na myśli fragmenty jednoznacznie oceniającej okres PRL („odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie (…) pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane(…)” ). Tymczasem Sędzia Bohdan Zdziennicki (prezes TK w latach 2008-2010 r.) nie odnalazł w preambule fragmentów „mających służyć penalizacji przeszłości”, zasygnalizował za to ciekawy problem teoretyczny:
Nigdy dotąd Trybunał oceniając konstytucyjność ustawy posiadającej preambułę nie oceniał takiej preambuły tylko pod kątem zgodności z preambułą Konstytucji. Stąd sygnalizuję ten problem wymagający wnikliwego rozważenia przez pełny skład Trybunału. Gdyby bowiem zostało przyjęte, że taka ocena jest możliwa, to samo stwierdzenie niezgodności preambuły ustawy z preambułą Konstytucji pozwalałoby na stwierdzenie tylko z tego powodu niezgodności całej ustawy z Konstytucją.
Jak dotąd sytuacja taka nie miała miejsca, jednak jej znaczenie w omawianej materii byłoby przełomowe.
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w kwestii normatywności wstępu do aktu prawnego nie jest jednolite. Trybunał każdorazowo podkreśla interpretacyjną funkcję preambuły względem części artykułowanej, co pozwala odrzucić pogląd odmawiający wstępom jakiejkolwiek znaczenia prawnego. Wyrażone w tekście preambuł intencje prawodawcy, pozwalają określić ratio legis ustawy, co ułatwia stosowanie tej techniki wykładni. Ewolucję poglądów (eufemizm od słowa sprzeczność) Trybunału można zauważyć odnośnie charakteru normatywnego wstępów. Chociaż w wyroku w sprawie K 18/04 Trybunał niewprost udzielił negatywnej odpowiedzi na interesujące nas pytanie, to w wyroku w sprawie K 2/07 wprost opowiedział się za normatywnym charakterem preambuły, jednak kierunek przyszłego orzecznictwa w tej materii nie wydaje się przesądzony.
Przypisy
1 – Stefaniuk M. „Preambuła Aktu Normatywnego(..)”, s.65.
2 – Ibidem, s. 444.
3 – Banaszak B., „Prawo Konstytucyjne”, s. 87
Bibliografia
1. Banaszak B. „Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz”, C.H. Beck, Warszawa 2009 r.
2. Banaszak B. „Prawo Konstytucyjne”, C.H Beck, Warszawa 2010 r.
3. Stefaniuk M.„Preambuła Aktu Normatywnego. W doktrynie oraz procesie stanowienia i stosowania polskiego prawa w latach 1989-2007”, UMCS, Lublin 2007 r.
Archiwum zmian
//
lc 